سرم درمانی چیست ؟

همه پزشکان و داروســازان سرم را می شناسند. سرم ها اشــکال دارویی تزریقی هستند که برای جبران آب و مایعات از دســت رفته بدن یا صرفا به عنوانی واسطه ای دارورسانی مورد استفاده قرار می گیرند.

ســرم ها در نظر اول چندان متفاوت به نظر نمی رسند؛ برای مثال شاید سرم قندی – نمکی با سرم یک سوم – دوسوم تفاوتی نداشته باشد، اما در عمل تفاوت های کوچک و گاهی بزرگی، سرم ها را از هم متمایز می کند که توجه به آنها برای پزشکان و داروســازان ضروری است.

به خصوص در شرایط فعلی که کمبودهای دارویی باعث شــده است که برای مدتی یک یا چند نوع از ســرم ها در داروخانه موجود نباشند و داروساز و پزشک ناچار به انتخاب نوع دیگری از سرم بشوند.

آشنایی با انواع سرم های تزریقی

انواع سرم ها از لحاظ غلظت اسمزی سرم ها به ۳ دسته کلی تقسیم می شوند:

1- محلول های ایزوتونیــک: این محلول ها غلظت مشابه غلظت مایعات بدن دارند که غلظت اسمزی ایده آل برای محلول هــای تزریقی تامین کننده آب و الکترولیت بدن اســت. مانند رینگر، دکستروز ۵ درصد و نرمال سالین.

2- محلول های هایپر تونیک: این محلول ها غلظت اسمزی بیشتر از غلظت اسمزی خون داشته و باعث انتقال آب از داخل ســلول ها به خارج شــده، حجم مایعات خارج سلولی را افزایش داده و باعث کاهش ADH و خروج ادرار از دســتگاه ادراری می شوند.

ایــن محلول ها در مواردی ماننــد ادم مغزی تجویز می‌شوند.( ادم مغزی به معنی تجمع آب در فضای داخل سلولی یا خارج سلولی در مغز است). مانند مانیتول ۵ درصد و ۱۰ درصد .

3- محلول هــای هیپوتونیک: این محلول ها غلظت اســمزی کمتر از خون دارند که باعث حرکت آب از خارج به داخل سلول ها می شود. مانند نرمال سالین (نیم نرمال ) آب مقطر، دکستروز واتر ۲.۵ درصد.

انواع سرم ها از نظر ترکیب های شیمیایی

سرم ها از نظر ترکیب های شیمیایی موجود در آنها به انواع زیر تقسیم می شوند:

• محلول های قندی
• محلول های نمکی
• محلول های قندی – نمکی
• محلول های جایگزین پلاسما
• محلول های قلیایی
• محلول های تغذیه ای

کاربرد انواع سرم ها

ســرم ها به شــکل عمومی برای درمان بیماری ها و مشکل های ســلامتی مختلفی تجویز می شوند. از جمله:

سرم نمکی ۰/9 درصد: این سرم که تنها حاوی ســدیم کلراید است، برای جبران کمبود مایعات بدن در مواردی مانند اسهال، اســتفراغ و خونریزی، افزایش دادن فشــارخون در بیمارانی که به دلایلی مانند گرســنگی یا شــوک عصبی دچار افت فشارخون شده اند تجویز می شود.

ضمنا از این ســرم به عنوان حاملــی برای انفوزیون وریدی بسیاری از داروها استفاده می شود.

سرم رینگر: سرم رینگر حاوی املاحی مانند سدیم، کلر، پتاسیم و کلسیم است. این ســرم محلولی ایزوتونیک برای جایگزینی آب و امــلاح به خصوص در موارد کاهش پتاسیم بین ســلولی مثلا در بیماران مصرف کننده فوروزماید اســت.

گر چه بــا انفوزیون محلول های قندی – نمکی و نرمال ســالین مقداری از نیازهای تغذیه ای والکترولیتی بیماران تامین می شود اما با تزریق این گونه محلول ها با تشــدید دیورز به علت دفع پتاسیم از طریق ادرار، بیماران در معرض خطر هیپوکالمی قرار می گیرند.

اما ســرم رینگر علاوه بر دارا بودن NaCl به مقدار مشابه حاوی مقداری K+ و ca2+ با غلظت ایزوتونیک اســت و در واقع رینگر، نرمال سالینی است که مقداری پتاسیم و کلسیم به آن اضافه شده است.

بدن نمی تواند پتاسیم موجود در این محلول را دفع کند و ممکن اســت پتاسیم تا حد خطرناکی در بدن تجمع یابد؛ مگر آنکه کلیه ها کارکرد طبیعی باشــند؛ به همین دلیل تجویز این سرم در بیماران مبتلا به افزایش سدیم خون ناشی از آسیب کلیوی و قلبی باید با احتیاط انجام شود.

مــورد مصرف: ســرم رینگــر در تغذیــه پارنترال کوتاه مدت، درمان دهیدراســیون ناشی از اسیدوز، هنگام عمل های جراحــی در صورت موجود نبودن رینگر لاکتات تجویز می شود. سرم رینگر در درمان شــوک هایپوولمیک نسبت به ســایر محلول های قندی – نمکی ارجحیت دارد.

احتیاط و منع مصرف: تجویز این ســرم در نارسایی کلیــه ممنوع اســت و در نارســایی احتقانی قلب، بی کفایتی گردش خــون، کمبود پروترومبین و ادم ریوی باید با احتیاط انجام شود.

تداخلات دارویی: سرم رینگر با کورتیکواستروئیدها که باعــث افزایش خطر هایپوناترمی می شــوند، با داروهای دیورتیک حبس کننده پتاســیم به دلیل افزایش خطر هایپرکالمی تداخل دارویی دارد.

سرم رینگر لاکتات: سرم رینگر لاکتات از نظر ترکیب ها مانند ســرم رینگر حاوی کلسیم، کلر، پتاســیم و ســدیم و همچنین مقدار بسیاری کمی لاکتات است.

این ســرم برای برقراری تعادل آب و الکترولیت هــا در بدن به خصوص قبل و بعد از جراحی، جهت جبــران هایپوولمی و تنظیم تعادل اسید و باز تجویز می شود. ســرم رینگر لاکتات در نارسایی کلیه، اسیدوز لاکتیک،CHF و ادم ریه با احتیاط تجویز می شود.

سرم قندی ۵ درصد: سرم قندی که حاوی ۵ درصد دکســتروز اســت بــرای تامین انرژی بیمارانی که بــه دلایلی توانایی غذا خوردن از راه دهان را ندارند، کمک به تســکین درد بعد از عمل هــای جراحی، کمک به کاهش تب و افزایش حجم ادرار برای دفع سموم در مسمومین تجویز می شود.

سرم قندی – نمکی: این ســرم کــه حاوی ســدیم کلرایــد درصد ۹.۰ و دکســتروز ۵ درصد اســت بــرای تامیــن آب و الکترولیت های موردنیــاز در تغذیه پارنترال تجویز می شود.

مورد مصرف: وضعیت هایی مانند گاســتروانتریت، تامیــن آب و الکترولیت ها، تامین انــرژی در حال استراحت گوارشی. در مســمومیت ها به علت دارا بودن مواد قندی دیورز بیمار را تشدید کرده و کلرور سدیم موجود در آن می تواند الکترولیت ها و سدیم از دست رفته را جبران کند.

این سرم به علت داشتن کلرور سدیم می تواند فشارخون را افزایش بدهد.

احتیاط و منع مصرف: این ســرم در بیماران دچار ادم، بیمــاران تحت درمــان با کورتیکوســترئید، بیماران دچار دیابت ممنوع است.

سرم یک سوم – دوسوم: این سرم مثل سایر محلول های قندی و نمکی است؛ با این تفاوت که حاوی ۳/۳ گرم کلرور سدیم و ۳۳/۳ گرم دکستروز است.

مورد مصرف: با انفوزیون این محلول هنگام اعمال جراحی بیماران دچار احتباس سدیم نخواهند شد.

احتیاط و منع مصرف: مانند سرم قندی – نمکی.

سرم مانیتول ۲۰ درصد: این سرم یک محلول هایپر تونیک با اثر دیورتیک و ضدگلوکوما ست.

مورد مصرف: این ســرم در درمان ادم مغزی برای کاهش فشــار داخل جمجمه و کاهش فشار داخل چشــم و برای آماده کردن بیمــاران برای جراحی چشــم و تســریع دفع ادراری مواد سالیســیلات، باربیتورات ها و لیتیوم و پیشگیری از آسیب کلیوی ناشی از این داروها و جلوگیری از همولیز در جراحی پروستات تجویزمی شود.

موارد منع مصرف: در اختلال های آب و الکترولیت، هماتوم داخل جمجمه، شوک هایپوولمیک، نارسایی قلبی، هایپوتانســیون، هایپوناترمی و هایپرکالمی. مصرف در احتقان قلب و ریه ممنوع است.

تداخلات دارویی: دیگوکسین و دیروتیک ها. توجه: نشت مانیتول به بافت های اطراف ممکن این باعث ادم و نکروز بافتی بشود.

سرم آمینو اسیدی: این ســرم به عنوان جانشــین تغذیه تجویز شده و کالری زاست. اشکال دارویی آن به صورت آمینواسید۵ درصد و ۱۰ درصد اســت. ترکیب های آن شامل اســیدهای آمینه ضروری و غیرضروری، نیتروژن و الکترولیت ها می باشد .

موارد مصرف: آنســفالوپاتی کبــدی در بیماران مبتلا به سیروز یا هپاتیت، تغذیه حمایتی، تکمیل و حفظ پروتئین بدن از راه تزریق وریدی برای تامین متابولیسم طبیعی و در مواردی که جذب معده‌ای / روده ای مختل باشد.

چند نکته کوچک برای مصرف کنندگان سرم

آمار مصرف سرم در کشور بالاتر از سایر کشورهاست. یکی از دلایل زیاد بودن مصرف سرم در مقایسه با کشورهای پیشرفته تمایل بیماران به تجویز سرم به وسیله پزشک در صورت احساس ضعف، بی حالی و افت فشارخون است.

در صورتی که بیمار توانایی تغذیه از راه دهان را دارد نباید از سرم برای افزایش حجم مایعات بدن استفاده شود. تزریق بی مورد سرم علاوه بر هدر دادن سرمایه های ملی می تواند با عوارض جانبی هم همراه باشد.

بیمارانی که دچار مشکل ها و بیماری های قلبی، کلیوی یا دیابت هستند باید در هنکام تجویز سرم پزشک را در جریان بیماری خود قرار دهند.

تزریق سرم نامناسب در این بیماران می تواند عوارضی به همراه داشته باشد؛ برای مثال تزریق سرم نمکی به بیمارانی که دچار نارسایی قلبی و کلیوی به علت پرهیز این بیماران از دریافت نمک می تواند باعث احتباس آب و نمک شده و خطرآفرین باشد.

تزریق سرم قندی در بیماران تزریق سرم در هنگام احساس ضعف و خستگی اشتباه است. در صورتی که گهگاه دچار احساس ضعف می شوید می توانید آب موردنیاز بدنتان را با نوشیدن آب، شربت و دوغ تامین کنید.

در صورتی که احساس خستگی دائمی شما را آزار می دهد بهتر است با مراجعه به پزشک دلیل اصلی آن را تشخیص داده و رفع کنید.

چند نکته کوچک برای متخصصان

از انفوزیون سرم های نمکی هنگام جراحی یا پس از آن مخصوصا در دام های کوچک خودداری کنید. بهترین محلول هنگام جراحی، رینگر است.

از انفوزیون سرم های قندی هایپر تونیک در درمان دهیدراسیون و اختلال های الکترولیکی مانند گاستروانتریت خودداری کنید.

قبل از افزودن داروهای تزریقی به سرم ها از عدم تداخل دارویی بین ترکیب های سرم و داروی مورد نظر مطمئن شوید؛ برای مثال سرم رینگر به علت دارا بودن کلسیم با بسیاری از داروها رسوب می دهد.

تزریق چیست و انواع تزریق کدام است ؟